(Novruz Nəğmələrindən)

Xalqımızın min illərdən bəri el arasında yaşayan elə bayramları var ki, yaranarkən nə bir sцzьnь, nə bir nəğməsini yazıya alıblar. Ulu qaynaqlardan sьzьlьb gələn bir-birindən oynaq, şux, lətafətli bu bayram nəğmələri, daha erkən gцrьş və təsəvvьrlərlə bağlı ayinlər, e’tiqadlar, adət-ən’ənələr mərasimlər, tamaşalar nəsillərin yaddaşında yaşayaraq əsrlər, qərnləri aşmış, gəlib bu gьnьmьzə qədər зatmışdır. Yьzilliklər dolabında bu el sцzь və nəğmələrinin nəqşi pozulanı da olub, bəndi unudulanı da... Lakin xalq coşğun bir yaradıcılıqla nəğməsinin pozulmuş ahəngini, sцzьnьn unudulmuş bəndini cilalamış, bayramlarını rəngarəng oyunlar, aзıq havada keзirilən meydan tamaşaları, yallılar və coşğun rəqslərlə bəzəmişdir.

Xalqımızın belə bцyьk bayramlarından biri də Novruzdur. Bu bayram hər il mart ayının 20-21-22-də (kцhnə təqvimlə 7-8-9-da) keзirilir. Novruz şərq xalqlarının islamdan зox-зox əvvəlki əkinзilik, məhsul bolluğu e’tiqadları ilə bağlı bayramlarındandır. XI əsr ərəb tarixзisi Əbu Reyhan Əl-Biruni Novruzu təbiətin oyanması, əkinзilik təsərrьfatının başlanğıcı kimi gцtьrьlən dьnyəvi bayram adlandırırdı.

XI əsr tarixзisi Nizam-Ul-Mьlk цzьnьn “Siyasətnamə“sində isə Novruz yazın gəlişi ilə bağlı kьtləvi xalq bayramı kimi təqdim edir.

Daha qədimlərdə təbiətin oyanmasına xoşbəxtlik və səadət rəmzi kimi baxan insanlar yazın gəlişi, havaların istiləşməsi, yeni əkinзilik mцvsьmьnьn başlanması, təbiətin yenidən canlanması, yaşıllaşması ilə bağlı mьxtəlif nəğmələr, oyunlar, mərasimlər yaratmışlar. Bьtьn bu ilkin, ibtidai sənət nьmunələri isə sonralar Novruz ətrafinda cəmləşmişdir.

Novruz mərasimi və onun tarixindən mьxtəlif tədqiqatзılar bəhs etmiş, Bə’ziləri onu yanlış olaraq Zərdьştiliklə, digərləri isə islam dini ilə bağlamağa cəhd gцstərmişlər, Lakin bьtьn ciddi-cəhdlərə baxmayaraq, Novruz nəğmələrində dinlərdən qabaqki təsəvvьrlər bьtьn aydınlığı ilə əks olunmaqdadır. Bu bayramın dinlərdən зox-зox əvvəl qədim insanların bolluq, bərəkət, qьdsiyyət, əmək, əkinзilik və məişət həyatı ilə bağlı yarandığını əks etdirən solmaz şəfəqləri zaman keзdikcə daha qьdrətli şц’lələnməkdədir.

Mə’lumdur ki, bьtьn dinlər onu qəbul edən xalq arasında цzьndən əvvəlki e’tiqad və təsəvvьrləri sarsıtmağa cəhd gцstərmişdir. Qədim əkinзilik bayramının aqibəti də belə olmuşdur.

Zərdьştilik bu mərasimi xalqın hafizəsindən зixarmağın mьmkьn olmadığını gцrdьkdə ona atəşpərəst rəngini vurmuşdur. Tonqal yandırmaq, od ьstьndən atlanmaq və sairə kimi ən’ənələrlə onu "цzьnьnkьləşdirmişdir". Bu bayramı rəğbətlə qarşılayan zərdьştlər bцtьvlьkdə onun Zərdьştьn adı ilə bağlı yarandığını rəsmiləşdirməyə də cəhd gцstərmişlər. Lakin bьtьn cəhdlərə baxmayaraq, qədim əkinзilik və bərəkət bayramının su kultu ilə bağlı, gьnəşi, kьləyi, yağışı зağırmaq, səməni gцyrətmək axır зərşənbənin mьqqədəsliyi və sairə ilə bağlı bir зox ilkin təsəvvьləri qorunub saxlanmışdır.

İslam xadimləri də əslində zərdьştilərin yolu ilə getmişlər. İlk əvvəl islam dini bu bayramı yasaq e’lan etmiş, lakin onu xalqın hafizəsindən silməkdə aciz olduğunu gцrdьkdə ona цz rəngini vurmuşdur.